"Op koningsdag kocht ik een radio. Een oude, antieke buizenradio voor 15 euro. Mijn vrienden verklaarden me voor gek dat ik 15 euro uitgaf aan een radio die het niet eens deed. Iets is waard wat de gek ervoor geeft, repliceerde ik. En ik ben die gek, want ik vind het leuk te knutselen aan oude elektronica en er langzaam weer leven in te zien komen. Een radio die het niet doet is voor mij meer waard dan een radio die het doet, want wat kun je dáár nou mee? Die staat alleen maar in de weg!
Het was een Aristona SA4008A, waar ik pas achter kwam nadat ik op Google talloze plaatjes van buizenradio's had vergeleken met mijn exemplaar. Het typeplaatje was half leesbaar, ik las ongeveer S4808A en daar kom je er niet mee. Een schema is er niet, wel las ik ergens dat hij ongeveer gelijk is aan de Philips B5X72A. Alleen heeft de Philips potmeters voor de tonenregeling en de Aristona drukknoppen. Van de Philips is er een schema, streng vertrouwelijk en alleen voor Philips Service Handelaren (de Engelse ziekte bestond ook al in 1957!).
Oude elco's moet je langzaam revitaliseren, dus ik begon ermee de spanning op de 290V lijn langzaam op te voeren. Dat gaat prima door de gelijkrichtbuis (EZ80) te 
verwijderen en een externe spanningsbron in een van de vrijgekomen gaatjes te prikken. Ondertussen kun je de gloeistroom van de overige buizen gewoon via de netstekker laten lopen. Dat ging allemaal prima. De elco hoefde niet vervangen te worden. Eerste test was het aansluiten van een externe geluidsbron op de phono-ingang: dat werkte meteen! Met het ontvanger-gedeelte ging het wat moeizamer. Ik mat alle gelijkspanningen op alle plaatsen waar het schema een waarde aangaf. De meeste anode-spanningen waren wel enigszins in de buurt maar de schermroosterspanningen (het tweede rooster van een pentode) klopten van geen kant. Op pin 8 van de EF85 moet bijvoorbeeld 27 volt staan volgens het schema; ik mat -0,4V. Het bleek dat om de een of andere reden alle schermroosterweerstanden defect waren. Logisch dat er dan niet de juiste spanning staat!
Op internet las ik later dat dit normaal is, sommige reparateurs vervangen meteen alle schermroosterweerstanden. Zo waren er nog wat meer probleempjes, een doormidden gebroken weerstand, sluiting van een spoel met massa, een defecte buis, de afstemindicator die geen licht gaf, een ontbrekende condensator. Maar na een paar avondjes kwam er geluid uit de middengolf (alleen jammer dat er eigenlijk maar één zender op de middengolf is te ontvangen, die de godganselijke dag christelijke liederen uitzendt). En na vervanging van de ECC85 zowaar ook uit de FM.
In de service documentatie van Philips staat een hele afregelprocedure. Die komt erop neer dat je bepaalde frequenties moet aanbieden aan de antenne of aan diverse punten in de radio en dan moet je het uitgangsniveau op de luidspreker meten. Stap 1 is het aansluiten van een 452kHz-signaal (452kHz is de middenfrequentie van deze radio) via 33000pF aan g1 (2) B2. 
En dan diverse spoelen afregelen, zodat er maximale herrie uit de luidspreker komt. Op internet vond ik de Ottomodulator. Deze genereert een draaggolffrequentie d.m.v. een kristaloscillator (kristal+CD4060), een phase locked loop (PLL; CD4046) en een instelbare deler (CD40103). De daadwerkelijke modulatie gebeurt door het audiosignaal periodiek in en uit te schakelen op het ritme van de draaggolf. Hiervoor gebruikt de auteur een CD4053, dat is een soort analoge schakelaar in ic-vorm. Kijk, daar kan ik iets mee, want ik heb nog wel ergens een laatje met CD40xx CMOS ic's. Daarin kon ik inderdaad de analoge schakelaar vinden, weliswaar als een HEF4053. Een alternatief voor de kristaloscillator vond ik ook, een SN74LS320 en de instelbare deler wordt een 4059. Maar die PLL, die vond ik niet.
Toen herinnerde ik me dat ik vroeger wel eens heb zitten experimenteren met een PLL. Vroeger, dat is in mijn geval meer dan 35 jaar geleden. Ergens rond 1980 moet het geweest zijn. Mijn spijkertronica-technologie bestond toen uit het timmeren van kleine koperen spijkertjes in een houten plankje. Ik soldeerde draadjes tussen de spijkertjes. De transistoren, weerstanden e.d. kwamen op de koppen van de spijkertjes. Zo kreeg ik menig elektronica-projectje aan de praat.
Een zoektocht in laden en bakken oude meuk leverde inderdaad zo'n plankje op. Met een kristal en een paar CMOS IC'tjes. Dat zou dus wel eens het PLL-project waar Eli, op zoek naar het schema, zijn collectie ELO's voor aan het doorspitten is, kunnen zijn!
De Ottomodulator kan ik natuurlijk ook nabouwen zonder PLL. Ik heb immers de LTC1799 frequentiegenerator en ik heb een elektronische schakelaar HEF4053. Aldus geschiedde en voordat ik het wist keek ik naar een scoop-plaatje van de draaggolf (452kHz), het audiosignaal (4kHz) en het gemoduleerde uitgangssignaal (EE: als je écht héél erg in dat plaatje geïnteresseerd bent.. het staat hier). In dit gemoduleerde uitgangssignaal zit nog wel een laagfrequentcomponent (omdat alleen de bovenkant van het signaal gemoduleerd is) en een hoogfrequentcomponent (omdat het een soort blokgolf is), maar de radio heeft daar geen last van. Hiermee kan ik de AM afregelen, de FM moet ik nog doen."
Getekend: Charles van den Ouweland
Nawoord
Het blad 'ELO' was van origine een Duitse uitgave. Een experiment van Funkschau dat al snel uitgroeide tot het populairste blad dat de elektronicamarkt in Duitsland ooit gezien heeft. Het blad werd in september 1977 door Kluwer in Nederland geïntroduceerd en bleek in zeer korte tijd sneller te groeien dan 'Populaire Electronica' (PE) van uitgever Born dat in het najaar van 1974 voor het eerst uitkwam. PE abonnees werden in het januari nummer van 1978 in 'ELO' welkom geheten.En hiermee had PE opgehouden te bestaan. 'ELO' Nederland splitste zichzelf eerst af van de Duitse en ging vervolgens over in een nieuwe titel. In 'Hob-bit' nummer 1, augustus 1980, wordt vermeld dat het blad de opvolger is van 'ELO' en dat abonnees van het blad 'Elektronika Hobbie' (de opvolger van het vroegere 'Populaire Electronica') over gaan in het abonnement van 'Hob-bit'. 'Hob-bit' bracht in december 1984 het laatste nummer uit, waarna het plots bleek op te zijn gegaan in het blad 'Elex', de beginners uitvoering van 'Elektuur'. Deze laatste slokte een aantal jaren later 'Elex' weer op...