Toen Eli druk was met het verzamelen van componenten voor de Philips NL 7609 mengeenheid heeft ie met verschillende maatjes druk gediscussieerd over wat je vandaag de dag er allemaal over op het Wilde Weide Wep kunt lezen. Styroflex is zo'n onderwerp, maar ook of multilayer C0G - NP0 condensatoren wel, of juist niet, een goede vervanger voor oude keramische condensatortjes zijn. Allemaal niet wereldschokkend maar als je toch bezig bent een oude baas te revitaliseren dan wil je het wel meteen zo goed mogelijk doen natuurlijk. Tenminste ik wel, en tja, dan blijven dat soort vragen toch knagen, hè?
Eén van die verhalen die ook steeds maar weer opdook is de 'Outer Foil' (van niet gepolariseerde condensatoren) discussie. De 'watte'?.. zal menig glazig kijkend kijkbuislezertje zichzelf nu afvragen...
Outer Foil
Opgerolde condensatoren hebben aan het eind een buitenkant die je als buitenste laag, de 'Outer Foil' kunt aanduiden. Een rol moet immers ergens eindigen. Maar ook condensatoren die anders zijn geconstrueerd kunnen een 'Outer Foil' hebben, zo wordt beweerd. En deze laag kun je onder bepaalde omstandigheden als afscherming inzetten. Er waren vroeghur, nu ook nog trouwens, fabrikanten die om deze reden de 'Outer Foil' op hun product aangeven. Dit kan door een verschil in lengte van de aansluitdraden, zoals bij de onbetaalbare Auricap's, of door een gekleurde band op de buitenzijde van de condensator. Vaak is deze zwart en doorgaans waren dit met de hand nagemeten condensatoren want het blijkt nog helemaal niet zo eenvoudig om tijdens het productieproces vast te stellen welke kant nu precies de 'Outer Foil' kant is. Zo las ik.
Dat is waarschijnlijk de reden dat vandaag de dag, als er een 'Outer Foil' indicator op de condensator is afgedrukt deze niet altijd correct is gepositioneerd. En dát zal ongetwijfeld de reden zijn dat velen het nut van zo'n band ontgaat. Immers als zo'n band er op staat en je ervan uit gaat dat deze klopt kan het resultaat tegenvallen als de 'Outer Foil' zich in werkelijkheid precies aan de andere kant bevindt. Let wel, ik schrijf kan
. Want om het nog complexer te maken: er van uitgaande dat in de toegepaste configuratie rekening houden met de 'Outer Foil' nut heeft. Van bepaalde configuraties wordt gezegd
dat het ertoe doet, maar van anderen weer niet. Tja, en dan moet je natuurlijk niet
vreemd opkijken dat geen hond nog weet hoe het nu precies zit, met die 'Outer Foil'.
Afijn, als je aan dit onderwerp zelf een goegeltje waagt blijkt als snel dat dit onderwerp voornamelijk bij bouwers van buizen en/of gitaar versterkers leeft. Ik vond daar in ieder geval de meeste beschrijvingen over. Zoals bijvoorbeeld van auteur Morgan Jones die er in zijn boek "Building Valve Amplifiers" aandacht aan besteedt. En dat is misschien wel logisch ook. De spanningen en dito stoorsignalen in dergelijke apparaten is een stuk hoger dan in de tegenwoordige laagspannings consumenten electronica. Denk bijvoorbeeld eens aan een gloeidraad van een versterkerbuis waarover een behoorlijke wisselstroom staat. Dit zal ongetwijfeld een negatief effect hebben op een nabij gelegen condensator die net verkeerd om is gemonteerd. Oftewel, de 'Outer Foil' zit dan aan de meest gevoelige kant en fungeert dan niet als afscherming maar meer als een antenne met (meer) brom en ruis tot gevolg.
'Case closed' zou je zeggen, buizen zijn toch uit... Ehhh, nou nee, want ook in de transistorwereld zijn er professionals die zich met dit onderwerp bezig houden. Auteur Douglas Self in zijn boek "Small Signal Audio Design", bijvoorbeeld. Tja, en dan is Eli toch geneigd om het zekere voor het onzekere te nemen en wil ie zelluf zien of de 'Outer Foil' ook door hem is vast te stellen bij de folie en film condensatoren die ie voor z'n Philips mengpaneel reloaded project heeft aangeschaft. Want als dit zo is, boeit mogelijk de richting waarin deze gemonteerd zijn! Toch?
Test met de DS211
Ik ben eens wat met mijn onlangs in China aangeschafte gadget, een mini Digitale Scoop, gaan rotzooien *kuch* testen. Het betreft de DS211 van fabrikant MinidSO. Een doosje die je met behulp van een USB verbinding van de nodige spanning kunt voorzien en waarmee je met de scoop vastgelegde kiekjes naar je kompetoeter over kunt jassen. Toegegeven, het dingetje is soms ietwat teveel mini, maar leuk is het zeker! Afijn, voor de liefhebbers heb ik links een verwijzing naar de Engelstalige manual van deze DS211 geplaatst. Dan hoeven jullie zelf niet dagen lang het hele (Chinese!) internet af te struinen...
Natuurlijk kun je twijfels over de nauwkeurigheid van dit hebbedingetje hebben, die zal niet echt hoog zijn, maar waar het mij om ging was of ik het effect dat je in filmpjes. die gaan over 'Outer Foil' tests, ook zelf kon reproduceren. En verdomd, je gelooft het gewoon niet,.. dat lukte na wat gerommel met de instellingen van de DS wonderwel! Als vrijwilligers had ik een bejaarde ERO MKT condensator van 0,15 uF en een Styroflex met onduidelijke opdruk aangewezen. Beiden zijn namelijk in het bezit van een mooie duidelijke zwarte band die, naar ik aanneem, de 'Outer Foil' aangeeft.
Testmethode
De test is supersimpel en komt erop neer dat je de condensator aansluit op een detectie apparaat en deze vervolgens tussen je vingers neemt. Je lichaam zal de (voornamelijk) 50 Hz stoorsignalen die het oppikt doorgeven aan, in dit geval, de miniscoop. En dit zal resulteren in weergave van een wisselspanning. Door de condensator om te draaien, dus van polaritiet te wisselen, zal de storing meer of minder worden. De kant waarop de nul van de miniscoop op de condensator is aangesloten op het moment dat de minste storing wordt waargenomen is dan de 'Outer Foil'. Simpel,.. kind kan de was doen.
Ik heb de vrijwilligers op de DS aangesloten zodat ik de storing mooi in beeld kreeg maar je kunt deze ook plaatsen op de ingang van een gevoelige versterker waarna er na het vastpakken van de condensator een meer of minder grote brom geproduceerd wordt. Qua preciesie ga ik voor een scoop omdat dan het soms minime verschil tussen de twee manieren van aansluiten goed te zien is. Op mijn miniscoopje heb ik een ingangsspanning (range) van 20 mV AC met een timing van 5,0 mS gebruikt en dit gaf bij alle te testen exemplaren een mooi duidelijke uitslag. Op het gehoor is een test veel minder goed te doen, temeer omdat afhankelijk van de grootte van de condensator de toon wel eens wil afwijken. En dan loopt het toch een beetje uit op gokken.
Resultaten
Opvallend was dat het effect op de (gemeten) 883pF kleine Styroflex behoorlijk heftig was maar op de veel grotere ERO MKT aanzienlijk minder.
Styroflex 1000K



En dat is als je er een beetje langer over nadenkt ook heel logisch, een grote condensator laat een breder spectrum aan frequenties door dan een kleinere. Oftewel het frequentiebereik loopt verder door naar de onderkant van het spectrum alwaar deze met de massa is kortgesloten en dus minder op de scoop zichtbaar is.
ERO MKT 1813 - gemetalliseerd polyester



Meting wees uit dat de zwarte band op beide condensatoren juist waren gepositioneerd maar omdat de hoeveelheid geintroduceerde storing me best wel verbaasde besloot meteen ik allerlei folie, film en weet ik veel wat voor een soort condensatoren die ik in de rommeldoos heb liggen door te meten
De resultaten heb ik hieronder even voor je op een rijtje gezet. Bij een aantal condensatoren was het effect behoorlijk, bij anderen juist weer een stuk minder.
MKT 344 HQ - gemetalliseerd polyester



MKT - gemetalliseerd polyester



WIMA 66 M - FKP(?)



WIMA P3



Philips Engelse drop



630A - polyester film



341 MA Philips



100nK400 Orange drop - polyester film



H104J - metaal film



MKP B32650 - gemetalliseerd polypropyleen



2A104J - polyester film



G2A - polyester(?)



B1 Mustard



Even voor de notoire zemelaars, ik heb geen moeite gedaan het preciese type condensator te achterhalen maar heb in onderstaand overzicht gewoon een duidelijk kenmerk, zoals een opschrift of de vorm, gebruikt. Dat scheelt mij namelijk weer heel wat uitzoekwerk... Toch?
Positionering
Nu ik het effect heb kunnen reproduceren ga ik ervan uit dat het klopt dat het verkeerd om aansluiten van de 'Outer Foil', in een aantal gevallen, het audio signaal negatief beïnvloed. Te zien naar het effect op de mini scoop zal dit variëren tussen (meer) brom, en (meer) andersoortige storingen. Onder het motto baat het niet, dan schaadt het mogelijkerwijs eventueel ook niet
, of zoiets, vind ik het wel de moeite waard om bij gebruik van condensatoren in mijn project de 'Outer Foil' vast te stellen. En om hiermee tijdens de montage op de print rekening te houden. Vraag is dan natuurlijk, wat is de juiste positie van de 'Outer Foil' van een condensator in het schema?
Tja daar vraag je zowaar wat.. Ik heb hier wekenlang op het Wilde Weide Wep naar lopen goegelen en kwam slechts een paar gelijkluidende (onafhankelijke) verklaringen tegen. Uitgangspunt lijkt te zijn dat de 'Outer Foil' via het laagst impedante pad naar de massa kort gesloten dient te worden... ehhhh ja... duidelijk.. toch?
Na wat geprakkeseer kwam ik, en ik heb hiervan voor de nieuwsgierige kijkbuislezertje zelfs een plaatje gemaakt, tot het volgende: bij een bypass condensator
naar de massa dient de 'Outer Foil' aan massa, of zoveel mogelijk richting massa te liggen.
Bij koppel condensatoren zou het betekenen dat bij ingangen de 'Outer Foil' aan de buitenkant, dus aan de kant van het aan te sluiten signaal dient te liggen. De impedantie van deze kant is altijd lager dan die van de ingang van de versterker zelf. Immers de uitgang dient een lagere impedantie te hebben dan de ingang van de volgende versterktrap.
Bij uitgangen is het precies andersom, immers de uitgang is, als het goed is, zo laagohmig mogelijk. De kant aan de versterker dient dan aan de 'Outer Foil' te liggen.
Bij terugkoppel netwerken dient de 'Outer Foil' aan de uitgang van de versterker te liggen. De ingang van de schakeling is immer hoogohmig terwijl de uitgang zo laag mogelijk zal zijn.
Bij een toonregeling ligt het een stuk minder eenvoudiger en is het afhankelijk van de uitvoering. De vuistregel is dat bij condensatoren die naar massa leiden de 'Outer Foil' richting massa dient te liggen. Condensatoren het dichtst bij de ingang van de schakeling dienen als ingang te worden geconfigureerd en die het dichtst bij de uitgang als, je raadt het nooit, als uitgang.
Aan de slag
Wat betekent dit nu allemaal voor mijn 'Philips mengpaneel reloaded' project? De bedoeling is dat ik van alle niet gepolariseerde condensatoren met uitzondering van de Keramische multilayer C0G - NP0 typen de 'Outer Foil' vaststel en deze juist positioneer. Ik zal bij iedere te revitaliseren eenheid de 'Outer Foil' van de gebruikte film en folie condensatoren opgeven. Van een aantal condensatoren zal dat bijna onmogelijk zijn, gezien de testresultaten van een aantal MKT exemplaren, en dan maakt de montagerichting logischerwijs ook niet zoveel uit.
T'mot immers ook weer niet te ingewikkeld worden... toch?