Tijdens onze meelwisseling werd mij duidelijk dat dit geen gewoon paneeltje was. Vandaar dat ik deze thuis maar eens aan een onderzoek heb onderworpen en hiervan in dit *kuch* artikeltje verslag doe. Overigens mist de meeste bekabeling en daarom kan het mengpaneel niet electronisch getest worden.
Even voor de duidelijkheid, waaruit het mengpaneel precies bestaat en hoe het is opgebouwd: het mengpaneel bestaat uit een 10 Philips mengpaneel eenheden breed dek. Deze rij is ongeveer twee en een halve eenheid hoog. Ter aflezing en afluistering zijn er aan beide weerskanten Philips luidspreker eenheden ingebouwd. Deze zijn in totaal 4 Philips mengpaneel eenheden breed, de overgebleven ruimte wordt van links naar rechts ingenomen door een FM Tuner eenheid, een aangepaste VU meter eenheid en een zware voedingsspanningseenheid.
Kast
De kast voor het paneel is van ongeveer 6 mm dik plaatmateriaal van hout gemaakt. In de bovenplaat ervan is precies in het midden een gat geboord waarin voorheen een zwanehals voor een microfoon bevestigd is geweest. Van binnen is de kast ter voorkoming van ongewenste instraling van stoorsignalen met dun aluminium plaat bekleedt. Deze afscherming is volgens JW op de meeste plaatsen met de kast verlijmd maar is hier en daar ook nog eens extra met punaises gefixeerd. Aan de zijkanten zorgen twee dunne aluminium profieltjes ervoor dat de buitenste twee eenheden netjes op de juiste hoogte steun vinden en het geheel mooi op de zijkant van de kast aan sluit.
Alle frontpanelen maken mbv houtschroeven die dwars door de afscherming het hout in worden geschroefd electrisch contact met de binnenbekleding zodat er een afgeschermende doos ontstaat.
Opvallend is de achterwand waarin de verschillende in en uitgangsbussen geplaatst zijn. Deze zijn eveneens modulair van opzet en het geheel is ook nog eens een 5 en een halve cm in de kast verzonken. De meeste stekers worden dus beschermd door de kast en ook kan het paneel, mocht dit noodzakelijk zijn, verder naar achter worden geschoven. Dit was in de studio van JW trouwens niet het geval daar lag het paneel gedeeltelijk in de tafelblad verzonken. Ook is een toekomstige wijziging van een sectie een peuleschil geworden omdat nu bij bijvoorbeeld een uitbreiding geen gaten in de achterwand bij geboord hoeven te worden.
Broodjes...
Foto's die JW mij tijdens ons gekakel per meel toestuurde toonden al direct wat zaken die ik wel eens van dichter bij wilde bekijken. Zo is het dek van het paneel opgebouwd uit een soort broodjes. Bedieningsorganen staan zodanig gegroepeerd dat er een verticale baan met bij elkaar behorende knoppen en faders onstaat.
De mengpaneeleenheden van Philips betroffen in de kern schakelingen met een heel specifieke functie. Zo bestonden er verschillende voorversterker eenheden voor bijvoorbeeld een microfoon, een platenspeler of een aux/tape ingang maar bevatte deze geen aanvullende functies zoals een panorama, een voorafluistering of een toonregeling om maar een paar voorbeelden te noemen. Deze functies waren weer als zelfstandige eenheden uitgevoerd. Je kon er dus voor kiezen een microfoonversterker met of zonder panorama regeling uit te voeren. Als je het mij vraagt was deze opzet gekozen om de eenheden zo simpel en zo goedkoop mogelijk te houden maar de enthousisteling werd zo wel de gelegenheid geboden zijn systeem in de toekomst uit te breiden.
Er zijn een aantal uiteenlopende uitvoeringen broodjes maar het komt er altijd op neer dat je een broodje er in zijn geheel uit kunt halen. Dit komt omdat de eenheden tot een broodje m.b.v. een L profiel bijeen gehouden worden. Deze constructie versterkt ook nog eens het broodjes, voorkomt het doorzakken ervan, waardoor voor bevestiging aan de kast alleen de bovenste en ondersterste 2 schroeven hoeven te worden gebruikt. Een praktische oplossing die het plaatsen van steun profielen bij nogal wat zelfbouw kasten onnodig maakt.
Op de foto staan zijn de twee broodjes aan de rechterkant voorzien van de Revox (recorder) afstandsbedieningen.
Pre Fade Listening
Ieder broodje is met een voorafluistermogelijkheid, een zogenaamde Pre Fade Listening dat tot PFL is afgekort uitgerust. Hiertoe is bij elk broodje, tussen de twee Philips mengeenheden, in het midden van het dek, een ongeveer 6.5 cm hoog alternatief front geplaatst waarop de voorafluistering te bedienen is. De meeste broodjes zijn alleen met een PFL schakelaar uitgerust maar een aantal zijn van meer functies voorzien. Zo zijn de microfoon voorversterkers per kanaal, dus links en rechts apart, van een PFL schakelaar uitgerust. De uitgangsversterker die ook beide luidsprekers aan stuurt is ook voorzien van de hoofdtelefoon aansluiting en de lijnuitgang is voorzien van een keuzeschakelaar die kiezen tussen line en de PFL mogelijk maakt.
Het originele Philips ontwerp voorzag in een soort van afluistering per kanaal die met behulp van een schakelaar gekozen kon worden. Echt veel om het lijf had dit niet want van echte vóór-afluistering had dit toch echt niets te maken... Vóór-afluistering vindt immers plaats ná de voorinstelling en vóór de fader.
Next level is natuurlijk vóórafluistering van zoveel mogelijk bronnen, als het moet, tegelijkertijd! En daarom is hiervoor een aparte signaal-bus met mengversterker en zelfs voorafluister versterker in het paneel ingebouwd.
Fade starters
De al eerder genoemde microfoon versterkers zijn niet alleen voorzien van (gescheiden) panorama regelaars. Dus een PAN voor het linker en het rechter kanaal. Maar ook nog eens met zelf gebouwde fade schakelaars.
Wanneer een microfoon wordt geopend wordt met behulp van de betreffende faderstart de 'ON AIR' lamp ingeschakeld. Met hetzelfde signaal wordt ook het relais van de dim-volume bedient, hierdoor wordt het signaal in de spreekcel nagenoeg uitgeschakeld (JW gaf aan dat ter voorkoming van gehoorbeschadiging er zonder hoofdtelefoons werd gewerkt) en wordt rondzingen voorkomen!
In het frame van de microfoonversterker zijn onderaan de baan van de schuifpotmeter een tweetal micro schakelaars met hefboom geplaatst. Hieraan is een stukje koperen stang gesoldeerd die de verbinding tussen de loper van de schuifpotmeter en de micro schakelaar verzorgd. Gevolg: als de lopen helemaal naar beneden is geschoven drukt deze tegen de micro schakelaar! De toegepaste constructie is dusdanig simpel en slim dat je jezelf bijna afvraagt waarom Philips destijds zelf niet op dit soort ideeen is gekomen...
Revox afstandsbedieningen
Er zijn 3 lijningangskanalen voorzien van een zelfgebouwde afstandsbediening voor Revox bandrecorders. Het gebruikte schema is dat van Revox maar omdat deze toch nogal wat kans op mis-schakelen mogelijk maakte vindt de werkelijke sturing van de recorder door een relais plaats.
In de documentatie van JW bleek een schets van de relaissturing van de afstandsbedieing te zitten. Deze heb ik even voor je ingescand. Ik ben immers de beroerdste niet...
Controle unit
In het paneel zit ook een geheel zelf bedacht en gebouwde eenheid met een 4-tal functies. Van boven naar beneden: een schakelaar waarmee de 1000 Hz 0 dB generator wordt ingeschakeld om de recorders en het mengpaneel met elkaar op te lijnen.
Daaronder 3 schakelaars voor bediening van de studioklok. "Start", "Stop", en "Automatisch".
Bij "Automatisch" wordt de klok gestart op het moment dat de opname-recorder start met opnemen. En stopt dus automatisch wanneer de opname stopt. Handig om precies te weten waar je zit in het programma als er onverhoopt gestopt moet worden.
Hieronder een een 3-tal potmeters. Volume uitgaande lijn ("aux 1"), volume talk-back microfoon ("tb") en dim-volume van de Aux lijn. Het "aux 1" signaal wordt gebruikt voor de versterker in de spreekcel. Wanneer een microfoonschuif wordt omhooggedraaid met behulp van de betreffende faderstart het relais van de dim-volume bedient, hierdoor wordt het signaal in de spreekcel nagenoeg uitgeschakeld en wordt rondzingen voorkomen.
Alternatieve steker
Heel bijzonder en ingenieus vind ik de brede steker die uit de blauwe stekers afkomstig uit de zelfbouw mengpaneel eenheden paketten is opgebouwd.
Want wat moet je in de jaren '70, van de vorige eeuw, toen er nog nauwelijks (betaalbare) meervoudige connectors in de handel waren? En als je dan een aantal van die blauwe spannings stekertjes over hebt, dan knutsel je er toch gewoon zelf eentje in elkaar.
Ik heb voor de zekerheid er even een schroefje uitgedraaid, en dat is ook de foto te zien, om er zeker van te zijn dat deze met de achterzijde, die eveneens uit een plaatje aluminium bestaat, verbonden is middels een gaatje dat precies tussen de twee aansluitingen is geboord.
Peak meter
In de standaard VU meter is een peak-meter indicatie ingebouwd en wel op zo'n manier dat ik toen ik de eenheid voor de eerste keer zag ik niet meteen kon aangeven wat er niet aan klopte... De rode LED's en zelfs de opdruk zijn namelijk zodanig dat het volledig autentiek overkomt. Totdat ik mezelf realiseerde, dat er op het Philips model van de VU meter helemaal geen LED's voorkwamen. Bijna erin getrapt!
Het niveau waarop de LED's oplichtten ten teken dat het geluidsniveau te hoog is, bedraagt + 3 ㏈. Indicatie van de peak, door middel van het oplichtten van de LED, is zo te zien (aan het schema) erg snel.
Mechanisch zit de eenheid slim in elkaar. In de originele uitvoering is de print van de VU meter precies in het midden van het frame geplaatst. Omdat echter de print van de peak-meter net zo groot is ervoor gekozen de bevestigingsbouten van de printen naar de uiterste zijde van het frame te verplaatsen, een tweetal boorgaten voor de te plaatsen LED's te vergroten en beide printen aan een zijde met elkaar te verbinden zodanig dat er een nieuwe printplaat is ontstaan. De VU meter eenheid neemt daarom niet meer plaats in!
Verschillende kijkbuislezertjes zullen nu ongetwijfeld glazig gaan zitten kijken bij het lezen van onderstaande maar de documentatie die ik van JW had gekregen bevatte een kopie van een bouwontwerp (nummer 243) uit het electronica magazine ELO, om precies te zijn uit het maart nummer van 1980, van een 'Piekindicator'. Even vroeg ik me af of dat dit bouwontwerp model had gestaan voor het uiteindelijke ontwerp van JW. Maar na nadere bestudering bleek dat beiden eigenlijk alleen het comparator deel gemeenschappelijk hebben.
Mengversterkers
Op de bodem van de kast zitten van links naar rechts: de hoofd mengversterker (2*) met een emittervolger om een laag-ohmige uitgang te maken. Rechts ervan zit het mengversterkertje van de Aux lijn, daaronder de 1000 Hz generator en daaronder een eigen fabrikaat mengversterker voor het PFL signaal.
Het Aux mixertje is het oudste onderdeel van de hele mixer. Dit is gemaakt in de 60-er jaren en is het laatste dat over is van de eerste mixer volgens JW: Hier zat nog een print aan vast: de versterker van de talk-back microfoon. Dit was een keramische microfoon en had veel last van storing op de kabel (ca. 0,5 m). Reden om dit versterkertje later in de behuizing van de microfoon in te bouwen.
Epiloog
Ik heb nog nooit eerder een zo op de praktijk ingericht mengpaneel opgebouwd uit de Philips mengpaneeleenheden voor zelfbouw gezien als dit paneel. De gebruikte oplossingen zijn zó voor de hand liggend en tegelijk zó geniaal doorgevoerd dat dit spreekt voor de expertise en know-how van de bouwer. Petje af en een diepe buiging voor dergelijke praktische toepasbaarheid!
Opmerking:
Getuige de mail van JW die mij wees op een, door Philips in een uitgave van Hobbyskoop beschreven, aanpassing in het electrisch schema van de microfooneenheid die hij heeft doorgevoerd. Is het onderzoek van het paneel nog niet afgerond en is het mogelijk dat ik op een later tijdstip nog meer (nieuwe) technische wetenswaardigheden aan het verhaal toevoeg.