Onlangs vond Eli in zijn meeldoos een berichtje van één van zijn internet maatjes, vrienden heeft ie namelijk niet... Of ie even kon bijspringen want de goede man had ergens een elektronica bouwseltje geritseld waarvan ie de herkomst niet kon thuisbrengen. Het leek verdacht veel op een oud BEO ontwerp, van de Belgische Philips MBLE, zo schreef ie. Maar er klopte van alles niet, ook niet in het schema.
Nu is Eli de beroerdste niet. Zeker niet omdat dat het maatje meteen digitaal met het bouwschema van een Philips mengpaneel eenheid begon te wapperen. Als teasertje had deze namelijk een serie PDF's van de gescande bouwbeschrijving van een NL3702 bijgesloten. Een mengpaneel eenheid die Eli al ja-ren zoekt. Tja, en dan gaat ie wel, natuurlijk! Maar echt in alle staten raakte ie toen em ook nog eens een gebouwd exemplaar werd voorgehouden! Zozeer zelfs dat er door hem onmiddellijk een grootscheepse opspoor en inlichtingen operatie op touw werd gezet. Bloedhonden werden los gelaten en de nodige telefoontaps werden gelegd! Man, de NSA kon er nog een puntje aan zuigen!
T'is een hobby
Trouwe kijkbuislezertjes kennen het verhaal van het Electronica maatje van Eli die hem, omdat ze beiden vol zijn over dezelfde hobby, een stapeltje Hobbyskoop blaadjes cadeau deed, vast nog wel. Allemaal omdat het een hobby is! Een gebaar die ik naar mijn gevoel nooit goed heb kunnen beantwoorden. Totdat maatje mij een emailtje stuurde met de vraag of ik wat over dat bouwontwerpje wist, natuurlijk. Ha!
Terug naar maatje... die had een analoge VU meter liggen die volgens hem veel leek op een BEO ontwerp. Een watte? Een VU meter. Oftewel Volume Unit. Da's een meter die de sterkte van een signaal weergeeft in volume units (volume-eenheden). Vandaar de naam VU meter maar dat voelde je waarschijnlijk wel aankomen. Toch? VU meters zijn vandaag de dag digitaal, met van die mooie gekleurde LED's erin, of nog hipper, ze zitten in een kleuren LCD display. Maar vroeghur waren ze dus analoog. Oftewel een naaldje dat langs een schaalverdeling beweegt. Een deel van die schaalverdeling is rood en hoe meer de naald zich in dat gebied bevindt des te sterker het signaal is. Of beter, hoe meer het is 'overstuurd'. Afijn, over zo'n meter hebben we het. Over hoe zo'n ding electrisch is opgebouwd komen we straks. Eerst het bouwsel van maatje...
De voorzijde hiervan klopte enigszins met wat in een BEO bouwbeschrijving stond maar de achterzijde niet, zo meelde hij. Het originele ontwerp bestond uit 2 kleine printjes, eentje voor links en een andere voor rechts. Maar zijn ontwerp bestond uit één grote print, die aan de koperzijde het opschrift eps1619A droeg. Duidelijk geen Philips ontwerp dus maar waar wel eentje waarop de karakteristieke blauwe Philips mengpaneel stekkers zaten. Rara...
Tja, en dan begint Eli natuurlijk meteen te zemelen om foto's van het bouwsel. Niet om hiermee het bestaan van chemtrails of 'men in black' aan te kunnen tonen maar om ouderwets de boer mee op te kunnen gaan! Er moest ergens op één of ander Elektronica forum toch wel iets over het bouwsel te vinden zijn...
Toch?..
Omdat ik even op de gevraagd foto's moest wachten kluste ik in de tussentijd alle losse PDF bestanden van de gescande bouwbeschrijving om naar één bestand. Zo, die was binnen! Wel bleef in mijn achterhoofd steeds dat opschrift op dat printje hangen. Eps1619A. Was EPS niet de afkorting van Elektuur Print Service bedacht ik me. Even snel in de Elektuur PDF collectie duiken...
Uitleg!
Voor de nu glazig kijkende kijkbuislezertjes een korte uitleg over het hobby tijdschrift Elektuur
en printplaatjes: Omdat Bob van der Horst in 1961 niet tevreden was met de aanpak van de bestaande elektronicabladen, startte hij een eigen uitgeverij en presenteerde in april van dat jaar het eerste nummer van het blad 'Electronica wereld'. Later dat jaar werd via een lezersprijsvraag voor het blad een nieuwe naam bedacht en werd het omgedoopt in Elektuur. Wat Bob met zijn tijdschrift wilde was simpel, namelijk de mystiek van de elektronica doorbreken. Gewoon, omdat hierover naar zijn mening veel te moeilijk gedaan werd. Electronica moest voor iedereen bereikbaar worden!
Zover ik heb kunnen nagaan, maar verbeter me als ik het fout heb, is, om het nabouwen van gepubliceerde ontwerpen zekerder te laten verlopen, het blad rond 1971 begonnen met de levering van printplaten. Een printplaat is een drager voor elektronische componenten, waarbij de koperen bedradingen, genaamd sporen, op de drager zijn aangebracht, veelal met frees- of etstechnieken. Een ander woord voor printplaat is gedrukte bedrading of gedrukte schakeling. De Engelse benaming voor printplaat is printed circuit board (PCB) of (minder gebruikelijk) printed wiring board (PWB). Afijn, voor wie over printplaten het naadje van de kous wil weten heb ik links van dit *kuch* artikeltje een Wikipedia verwijzing opgenomen.
Maken van dergelijke printjes was destijds voor de meeste hobbyisten (nog) niet weggelegd. Er moet namelijk van alles met fotografische lagen en etsmiddelen worden gerotzooid en ook het boren van de benodigde gaten vereiste het één en ander aan gereedschap. Een investering die de meeste hobbyisten zich domweg niet kon veroorloven. Meestal werden electronica ontwerpen daarom op universele printplaten gebouwd. Op een Montaprint bijvoorbeeld. Dit waren experimenteer printjes die destijds veelvuldig door hobbyisten werden gebruikt. Aan de ene kant werden de componenten geplaatst en de verbindingen werden aan de koperzijde vaak met behulp van elektra snoertjes en het onderling door solderen van kopereilandjes gemaakt.
Montaprint
Natuurlijk is er niets mis mee om eenvoudige schakelingen zo te bouwen maar bij complexe schakelingen wordt het al snel één grote draden en (soldeer) klodder boel. Tja, en hierdoor wordt de kans op storingen natuurlijk vergroot en reparatie als er onverhoopt iets kapot ging was ook niet echt eenvoudig. Een printplaatje waar de noodzakelijke verbindingen aan de koperzijde al waren gemaakt vereenvoudigde het bouwen dus aanzienlijk en vergrootte zodoende ook de nabouwzekerheid. Aanvankelijk werden door Elektuur van alleen de complexe schakelingen printjes geleverd. Later was er van bijna iedere schakeling wel 
eentje verkrijgbaar. En dat allemaal dankzij de Elektuur Print Service!
Als je me vraagt waarom ik op een bepaald moment bijna zeker wist dat het wel iets met Elektuur te maken moest hebben,... het is de stijl van de koperkant van de print die ik meende eerder te hebben gezien. Eens, lang geleden. De grote kopersoldeer eilanden van de vroege Elektuur ontwerpen zijn karakteristiek voor die tijd. Veel bochten en nauwelijks hoeken in het koperontwerp. Na nog wat gegoegel was ik er bijna zeker van dat het inderdaad een Elektuur print betrof. En na wat slapenloze nachten waarin ieder vergeten gaatje van het internet werd uit geklopt vond ik het EPS nummer terug in een overzicht van EPS printjes. Het bouwontwerp betrof de Presonant VU meter, uit, zo dacht ik, 1973. Er was alleen nergens een Elektuur waar het ontwerp in stond te vinden. Damn...
Tja en wat doe je dan? Nou je valt gewoon terug op de stormtroopers! Op de helden van vroeghur, oftewel de ouwe knarren van nu. En inderdaad, ik had nog maar net de fototjes van het bouwwerkje op één van mijn favoriete fora geplempt of ik kreeg al antwoord. In het oktober nummer van 1973 stond het ontwerp. Of ik een PDF van het artikel wilde hebben...
Uitkomst van het onderzoek
Het bouwsel van het internetmaatje betreft een op de Philips mengeenheden gebaseerde analoge VU meter. De frontplaat is, inclusief karakteristieke uitsparing voor de plakker waarop het type van de Philips mengeenheid wordt vermeld, zelfgemaakt en twee eenheden breed. De schroefgaten staan op dezelfde afstand als op een originele Philips frontplaat. De VU meter is van een onbekend merk maar wel van het type waar je in de late jaren 70 zo'n beetje mee dood werd gegooid. Als electronische aansturing is het Elektuur Presonant ontwerp gebruikt. Waarom iemand al de moeite zou doen om een dergelijke VU meter na te bouwen terwijl deze destijds gewoon als NL 7314 in het leveringsprogramma van philips zat en dan waarschijnlijk ook nog eens veel goedkoper dan zelfbouw is ons beiden een raadsel. De enige reden om deze print te gebruiken is de elektronische voedingsschakelaar met enkelpunts aanraakcontact. Op de print is dat deel namelijk bestukt.
Zou het Elektuur VU meter ontwerp meer kunnen bieden dan die van Philips? Electrisch gezien zijn de ontwerpen bijna hetzelfde en ontlopen deze elkaar wat betreft gevoeligheid nauwelijks. Het Elektuur ontwerp heeft voor volledige meteruitslag een signaal tussen de 25mV en 1V (effectief) nodig. Terwijl dat van de de Philips/BEO tussen de 100mV en 20V ligt.
VU meters worden doorgaans ergens in de audio keten gebruikt waar een hoger signaal voorhanden is. Bijvoorbeeld na een voorversterker al dan niet voorzien van een toonregeling. Dat maakt wat mij betreft dat een ingangsgevoeligheid zoals die van het Elektuur ontwerp helemaal niet noodzakelijk is. Doorgaans zal een groot deel van het uitgangssignaal met een instel potmeter worden weggeregeld.
Uitzonderlijk?
Vreemd dat Philips mengeenheden werden nagebouwd of werden verbouwd is het trouwens niet. Zo ben ik in het bezit van een 420K mengpaneelkast uit 3 mm plaatstaal. Ook heb ik ettelijke eenheden in bezit die een combinatie zijn van Philips mengpaneel ingangseenheden met toonregelingen. De nagemaakte printen hiervan zijn gemonteerd op een alternatieve frontplaat waarop vaak net even meer functies zijn ingebouwd dat die in de Philips mengpaneeleenheden zaten. Ook al eerder berichtte ik over mijn maatje Thomas van MFB Freaks uit Lochem die in het bezit was van werkelijk een joekel van een eigenbouw mengtafel. Opgebouwd uit Philips printen van mengpaneeleenheden! Tja, je moet wat als je heel veel eenheden ergens in moet bouwen. Philips heeft eigenlijk nooit een grote kast geleverd. Het bleef beperkt tot de 420K die je weliswaar aan elkaar kon koppelen maar dat hield niet echt over.
Naar het zich laat aanzien was de Philips mengpaneel eenheden serie veel succesvoller dan velen van ons hobbyisten ooit hebben kunnen denken. Man, wat een gouden tijd!
Je vraagt je nu misschien af hoe dit verhaal is geëindigd. Mijn maatje weet nu de herkomst van zijn eenheid en ik heb hem uit de nalatenschap van een andere ouwe elektronica knar een complete serie ELO tijdschriften, die ik van zijn zoon had overgenomen, cadeau kunnen doen. En ik? Ik ben na zoveel jaren eindelijk de trotse bezitter van de NL 3702 FM radio eenheid... inclusief originele bouwbeschrijving!
Man, wat een hobby!